Chừng nào chưa đoạn tuyệt được với nền tảng tư duy và hành lang pháp lý của nền kinh tế quản lý tập trung thì chừng đó chưa thể thay đổi được cơ bản cục diện, bởi nền kinh tế thị trường luôn vận hành theo quy luật khách quan. Quy luật chỉ xuất hiện với số đông phần tử độc lập.
Từ câu chuyện ở Đức...
Trước hết cần phân biệt trách nhiệm chính trị và trách nhiệm pháp lý. Tháng trước cả gia đình ông Nguyễn nhập cư sang Đức từ năm 1992 bị trục xuất về Việt Nam hoàn toàn đúng pháp luật nhưng đã làm lao đao chính quyền Tiểu bang Niedersachsen nơi chịu trách nhiệm pháp lý trục xuất gia đình ông Nguyễn. Thoạt đầu, năm 1992, ông Nguyễn, đến năm 1998 tới vợ ông, sang Đức đệ đơn xin tỵ nạn, nhưng bị từ chối; rồi kiện ra toà theo luật định, bị bác bỏ. Khi bị đòi trục xuất, cả hai liền bỏ trại, sống lưu vong. Sau đó 3 năm, họ lại nhập trại, đệ đơn lần nữa. Lúc này ông bà Nguyễn đón cả con gái sang Đức, và tiếp đó sinh thêm 2 con.
Tới năm 2006, lại nhận được giấy đòi trục xuất, cả nhà tránh bằng cách vào nhà Thờ xin tỵ nạn tôn giáo. Một năm sau, ông bà Nguyễn trở lại trại tỵ nạn, đệ đơn xin quyền ở lại lên ủy ban xét khiếu nại của Quốc hội, kết qủa bị bác bỏ, đệ tiếp lên Ủy ban cứu xét các trường hợp đặc biệt cũng bị vậy, với lý do từ quá khứ, ông Nguyễn lợi dụng tên giả để tránh trục xuất, trốn sống lưu vong, đưa con gái vượt biên, lạm dụng quy chế tỵ nạn chính trị. Đúng trình tự luật pháp, gia đình ông kiện ra toà án hành chính; bị bác bỏ, ông kiện tiếp lên toà phúc thẩm cũng vậy nốt. Thêm 2 lần đệ đơn cứu xét nữa vẫn không được, gia đình ông Nguyễn đành phó mặc cho số phận, sau gần 20 năm lưu trú bấp bênh.
Tháng trước, đúng trình tự pháp lý, cảnh sát trục xuất gia đình ông về Việt Nam ngoại trừ con gái đầu được phép ở lại theo luật định. Vụ trục xuất lập tức tạo nên một làn sóng bất bình rộng khắp, từ nhà trường nơi 2 con ông bà Nguyễn theo học, đến công ty nơi ông Nguyễn làm việc, Nhà Thờ và các tổ chức dân sự, dân chúng trong vùng, vô số E-Mail gửi lên báo mạng, báo chí, truyền hình, rần rật chỉ trích, thậm chí đòi Thủ hiến từ chức, phản đối chính quyền vô nhân đạo, xua đuổi 1 gia đình gắn bó với bản địa gần 20 năm chẳng khác người Đức, làm việc được chủ doanh nghiệp tin cậy, đóng thuế đầy đủ cho nhà nước, 2 con lớn đều học hành trường Đức, các ngày lễ hội thành phố không vắng mặt, nhận chăm sóc một cụ bà Đức đơn côi, được nhà Thờ, các hội đoàn và dân chúng trong vùng mến mộ.
Trước áp lực của dân chúng, chỉ 3 ngày sau, Quốc hội phải cho điều trần Chính phủ và Bộ trưởng Nội vụ, bởi chính quyền có trách nhiệm chính trị thoả mãn đòi hỏi, nguyện vọng của dân chúng - cốt tử của một nhà nước của dân do dân và vì dân, nếu không sẽ bị đào thải. Bộ trưởng Nội vụ giải trình, cơ quan hành chính của bộ ông không còn con đường nào khác ngoài thực thi luật pháp, bởi đơn cứu xét của gia đình ông Nguyễn đã bị Ủy ban khiếu nại, Ủy ban cứu xét, các toà án từ thấp lên cao bác bỏ, nghĩa là trách nhiệm pháp lý bộ ông không sai. Nhưng Bộ trưởng, ngoài trách nhiệm đối với bộ máy hành chính dưới quyền thực thi pháp luật, còn là thành viên chính phủ chịu trách nhiệm hành pháp, đề xuất chính sách luật pháp vì lợi ích người dân. Khi nhận thấy luật hiện hành gây thiệt hại họ thì phải tạm ngừng và kiến nghị dự thảo luật thích ứng. Đó chính là trách nhiệm chính trị của cơ quan hành pháp (khác với hành chính), nếu không "người dân có quyền đuổi chính phủ", thông qua lá phiếu của họ. Nguyên lý đó đã buộc Bộ trưởng Nội vụ phải cho đón gia đình ông Nguyễn trở lại Đức, chịu toàn bộ mọi phí tổn 2 chuyến bay, cùng bảo đảm cuộc sống ăn ở tại Đức cho họ khi chưa có công ăn việc làm.
Sự kiện trên cho thấy sự khác nhau giữa trách nhiệm chính trị của cơ quan hành pháp, Chính phủ (Thủ tướng, các Bộ trưởng), với trách nhiệm pháp lý phải thực thi pháp luật thuộc bộ máy hành chính đặt dưới quyền của chính họ. Nếu trách nhiệm pháp lý bị vi phạm, thì Chính phủ đứng đầu bộ máy đó phải chịu chế tài đã đành, nhưng ngay cả khi thực thi đúng luật, vẫn phải gánh chịu hậu hoạ, bị điều trần, bị bỏ phiếu bất tín nhiệm, nếu trách nhiệm chính trị không hoàn thành. Giải thích tại sao ở các nước hiện đại, bất cứ sự kiện gì xảy ra bức xúc dư luận, đều được các chính khách từ các đảng phải, tới quốc hội, chính phủ, đồng loạt lên tiếng.
Như ở Đức từ một đoàn tầu bị lật đổ, mặc dù trách nhiệm pháp lý thuộc người lái, điều độ, tới một vụ giết người nghĩa hiệp tại nhà ga thuộc trách nhiệm của dân chúng đi tầu và cảnh sát nhà ga, từ một vụ người mẹ tâm thần giết 4 con, thuộc trách nhiệm Sở thanh thiếu niên, Sở Xã hội, tới bọn đầu trọc tấn công người nước ngoài thuộc trách nhiệm cảnh sát, người lên tiếng đầu tiên trước công chúng là Thủ tướng, Thủ hiến, Bộ trưởng. Mục đích không phải đánh bóng chính trị, mà do chính họ phải chịu trách nhiệm chính trị đối với sự kiện đó về mặt chính sách, luật pháp; phải tìm ra nguyên nhân từ chính sách luật pháp để thay đổi chúng, cái được gọi là "thể chế", chứ không chỉ truy cứu trách nhiệm pháp lý cá nhân, vốn chỉ là một cá thể, không thay đổi được cả xã hội.
Chẳng hạn, luật cấm lưu thông súng giả trông như thật ở Đức được ban hành chỉ 1 tháng, sau vụ cảnh sát Dresden bắn chết một người khùng sử dụng súng giả trông như thật doạ cảnh sát. Hay vụ 1 học sinh cuồng sát ở Winnenden tới 16 người chết; cũng chỉ sau đó một tháng, luật đăng kiểm vũ khí được ban hành. Giải thích tại sao Quốc hội họ 1 năm thông qua tới hơn 100 văn bản luật, chưa kể cấp tiểu bang. Trong khi ở ta cả một nhiệm kỳ 5 năm, quốc hội chỉ thông qua dưới 100 văn bản, chưa bằng 1/5 họ và được ấn định sẵn bằng dự án, nghĩa là không phải do thực tiễn hàng ngày đòi hỏi mà do thực tiễn từ nhiệm kỳ trước, tức rất chậm trễ, là điều cần được nghiên cứu về tốc độ, nếu nước ta muốn đuổi kịp họ.
...đến hoàn cảnh Việt Nam
Trách nhiệm chính trị và pháp lý trong lĩnh vực kinh tế ở nước ta càng phức tạp và nan giải, xuất phát từ nguồn gốc nền kinh tế quản lý tập trung chuyển sang nền kinh tế thị trường (dù định hướng gì) không được giải quyết triệt để về mặt pháp lý, để điều hành chúng, mà mấu chốt nằm ở quan niệm về doanh nghiệp - tế bào của nền kinh tế (chưa bàn tới nhà nước nên sở hữu nhiều hay ít doanh nghiệp).
Doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường, chỉ có chức năng kinh doanh theo đuổi lợi nhuận (ngoại trừ doanh nghiệp công ích), hoàn toàn độc lập, tự chịu trách nhiệm pháp lý, nhà nước không được phép can thiệp, bởi đơn giản không đúng chức năng, không thể kham nổi, được hiến định, dù sở hữu nhà nước hay tư nhân hay ngoại quốc, ngoại trừ trường hợp đặc biệt phải được văn bản lập pháp cho phép. Nhà nước chỉ chịu trách nhiệm chính trị, bị chỉ trích, bất tín nhiệm hoặc ngược lại qua lá phiếu, tùy thuộc nền kinh tế không hay đáp ứng được kỳ vọng của dân.
Như Tập đoàn Đường sắt Đức DB, sở hữu nhà nước, lớn thứ 2 thế giới, với doanh thu 35 tỷ Euro/năm (chừng một nửa GDP nước ta) chỉ khác các tập đoàn tư nhân là do nhà nước sở hữu, nên Chính phủ bổ nhiệm Chủ tịch Hội đồng quản trị, ông Utz-Hellmuth Felcht chịu trách nhiệm về quyền sở hữu cho nhà nước. Chủ tịch Hội đồng quản trị ký hợp đồng thuê Tổng giám đốc, ông Rüdiger Grube chịu trách nhiệm pháp lý đối với mọi hoạt động của tập đoàn như bất kỳ tập đoàn tư nhân nào, do luật công ty cổ phần điều chỉnh, Chính phủ không phải cấp trên của tập đoàn.
Trong khi đó ở ta, nhà nước điều hành mọi kế hoạch của doanh nghiệp quốc doanh, nghĩa là biến doanh nghiệp lẽ ra độc lập thành đối tượng của bộ máy hành chính, và chịu trách nhiệm pháp lý về nó. Ở SCIC, theo Nghị định 2010/NĐ-CP, trong tổng cộng 79 điều của nghị định có tới 20 điều, tức cứ 3 điều có 1, xác lập thẩm quyền và trách nhiệm điều hành của Thủ tướng. Tương tự SCIC, cả 10 tập đoàn nhà nước hiện có đều đặt lên vai Thủ tướng. Nhưng thực tế, "nói là Thủ tướng thông qua nhưng đều là quyết định chung của Ban cán sự Đảng Chính phủ. Thủ tướng chưa hề quyết định một trường hợp cán bộ nào" nghĩa là hoạt động doanh nghiệp lấy danh nghĩa Thủ tướng chịu trách nhiệm pháp lý. Tất dẫn tới hệ qủa không thể truy cứu trách nhiệm pháp lý tập đoàn cho Tổng giám đốc như ở các nước hiện đại, mà chỉ có Thủ tướng "nhận trách nhiệm chính trị với tư cách người đứng đầu Chính phủ, chứ tôi cũng không ra quyết định nào sai" (xem hội nghị tổng kết 10 năm đổi mới DNNN và phương hướng tái cơ cấu 5 năm tới, mới đây ở Hà Nội).
Chủ trương tái cơ cấu nhà nước đã được hội thảo trên đưa ra nhiều đề xuất, với 7 định hướng, 14 giải pháp, " làm rõ việc phân công, phân cấp thực hiện quyền và nghĩa vụ chủ sở hữu với DNNN giữa Chính phủ, Thủ tướng và Hội đồng thành viên, giám đốc DNNN. Chú trọng làm rõ trách nhiệm của từng cơ quan, đặc biệt là cá nhân người đứng đầu để có biện pháp xử lý sai phạm".
Nhưng chỉ có thể kỳ vọng điều đó, một khi tách bạch trách nhiệm chính trị thông qua đề xuất dự thảo văn bản lập pháp của Chính phủ đối với cộng đồng mọi doanh nghiệp không phân biệt chủ sở hữu, với trách nhiệm pháp lý từng doanh nghiệp phải tự độc lập gánh chịu, kể cả doanh nghiệp nhà nước; nghĩa là đoạn tuyệt với nền tảng tư duy và hành lang pháp lý của nền kinh tế quản lý tập trung. Chừng nào còn nền tảng đó, thì chừng đó không thể thay đổi được cơ bản cục diện, bởi nền kinh tế thị trường vận hành không theo ý chí hành chính như trong nền kinh tế quản lý tập trung, mà theo quy luật khách quan. Quy luật chỉ xuất hiện với số đông phần tử độc lập.
Không phải chỉ Việt Nam mới có doanh nghiệp nhà nước, mà nước nào cũng có. Nhiều nước đã trải qua quá trình phát triển hàng trăm năm, vì vậy cần tham khảo họ, một khi đã hội nhập thế giới.
Trước hết cần phân biệt trách nhiệm chính trị và trách nhiệm pháp lý. Tháng trước cả gia đình ông Nguyễn nhập cư sang Đức từ năm 1992 bị trục xuất về Việt Nam hoàn toàn đúng pháp luật nhưng đã làm lao đao chính quyền Tiểu bang Niedersachsen nơi chịu trách nhiệm pháp lý trục xuất gia đình ông Nguyễn. Thoạt đầu, năm 1992, ông Nguyễn, đến năm 1998 tới vợ ông, sang Đức đệ đơn xin tỵ nạn, nhưng bị từ chối; rồi kiện ra toà theo luật định, bị bác bỏ. Khi bị đòi trục xuất, cả hai liền bỏ trại, sống lưu vong. Sau đó 3 năm, họ lại nhập trại, đệ đơn lần nữa. Lúc này ông bà Nguyễn đón cả con gái sang Đức, và tiếp đó sinh thêm 2 con.
Tới năm 2006, lại nhận được giấy đòi trục xuất, cả nhà tránh bằng cách vào nhà Thờ xin tỵ nạn tôn giáo. Một năm sau, ông bà Nguyễn trở lại trại tỵ nạn, đệ đơn xin quyền ở lại lên ủy ban xét khiếu nại của Quốc hội, kết qủa bị bác bỏ, đệ tiếp lên Ủy ban cứu xét các trường hợp đặc biệt cũng bị vậy, với lý do từ quá khứ, ông Nguyễn lợi dụng tên giả để tránh trục xuất, trốn sống lưu vong, đưa con gái vượt biên, lạm dụng quy chế tỵ nạn chính trị. Đúng trình tự luật pháp, gia đình ông kiện ra toà án hành chính; bị bác bỏ, ông kiện tiếp lên toà phúc thẩm cũng vậy nốt. Thêm 2 lần đệ đơn cứu xét nữa vẫn không được, gia đình ông Nguyễn đành phó mặc cho số phận, sau gần 20 năm lưu trú bấp bênh.
Tháng trước, đúng trình tự pháp lý, cảnh sát trục xuất gia đình ông về Việt Nam ngoại trừ con gái đầu được phép ở lại theo luật định. Vụ trục xuất lập tức tạo nên một làn sóng bất bình rộng khắp, từ nhà trường nơi 2 con ông bà Nguyễn theo học, đến công ty nơi ông Nguyễn làm việc, Nhà Thờ và các tổ chức dân sự, dân chúng trong vùng, vô số E-Mail gửi lên báo mạng, báo chí, truyền hình, rần rật chỉ trích, thậm chí đòi Thủ hiến từ chức, phản đối chính quyền vô nhân đạo, xua đuổi 1 gia đình gắn bó với bản địa gần 20 năm chẳng khác người Đức, làm việc được chủ doanh nghiệp tin cậy, đóng thuế đầy đủ cho nhà nước, 2 con lớn đều học hành trường Đức, các ngày lễ hội thành phố không vắng mặt, nhận chăm sóc một cụ bà Đức đơn côi, được nhà Thờ, các hội đoàn và dân chúng trong vùng mến mộ.
Trước áp lực của dân chúng, chỉ 3 ngày sau, Quốc hội phải cho điều trần Chính phủ và Bộ trưởng Nội vụ, bởi chính quyền có trách nhiệm chính trị thoả mãn đòi hỏi, nguyện vọng của dân chúng - cốt tử của một nhà nước của dân do dân và vì dân, nếu không sẽ bị đào thải. Bộ trưởng Nội vụ giải trình, cơ quan hành chính của bộ ông không còn con đường nào khác ngoài thực thi luật pháp, bởi đơn cứu xét của gia đình ông Nguyễn đã bị Ủy ban khiếu nại, Ủy ban cứu xét, các toà án từ thấp lên cao bác bỏ, nghĩa là trách nhiệm pháp lý bộ ông không sai. Nhưng Bộ trưởng, ngoài trách nhiệm đối với bộ máy hành chính dưới quyền thực thi pháp luật, còn là thành viên chính phủ chịu trách nhiệm hành pháp, đề xuất chính sách luật pháp vì lợi ích người dân. Khi nhận thấy luật hiện hành gây thiệt hại họ thì phải tạm ngừng và kiến nghị dự thảo luật thích ứng. Đó chính là trách nhiệm chính trị của cơ quan hành pháp (khác với hành chính), nếu không "người dân có quyền đuổi chính phủ", thông qua lá phiếu của họ. Nguyên lý đó đã buộc Bộ trưởng Nội vụ phải cho đón gia đình ông Nguyễn trở lại Đức, chịu toàn bộ mọi phí tổn 2 chuyến bay, cùng bảo đảm cuộc sống ăn ở tại Đức cho họ khi chưa có công ăn việc làm.
 Ảnh minh họa: DDDN |
Như ở Đức từ một đoàn tầu bị lật đổ, mặc dù trách nhiệm pháp lý thuộc người lái, điều độ, tới một vụ giết người nghĩa hiệp tại nhà ga thuộc trách nhiệm của dân chúng đi tầu và cảnh sát nhà ga, từ một vụ người mẹ tâm thần giết 4 con, thuộc trách nhiệm Sở thanh thiếu niên, Sở Xã hội, tới bọn đầu trọc tấn công người nước ngoài thuộc trách nhiệm cảnh sát, người lên tiếng đầu tiên trước công chúng là Thủ tướng, Thủ hiến, Bộ trưởng. Mục đích không phải đánh bóng chính trị, mà do chính họ phải chịu trách nhiệm chính trị đối với sự kiện đó về mặt chính sách, luật pháp; phải tìm ra nguyên nhân từ chính sách luật pháp để thay đổi chúng, cái được gọi là "thể chế", chứ không chỉ truy cứu trách nhiệm pháp lý cá nhân, vốn chỉ là một cá thể, không thay đổi được cả xã hội.
Chẳng hạn, luật cấm lưu thông súng giả trông như thật ở Đức được ban hành chỉ 1 tháng, sau vụ cảnh sát Dresden bắn chết một người khùng sử dụng súng giả trông như thật doạ cảnh sát. Hay vụ 1 học sinh cuồng sát ở Winnenden tới 16 người chết; cũng chỉ sau đó một tháng, luật đăng kiểm vũ khí được ban hành. Giải thích tại sao Quốc hội họ 1 năm thông qua tới hơn 100 văn bản luật, chưa kể cấp tiểu bang. Trong khi ở ta cả một nhiệm kỳ 5 năm, quốc hội chỉ thông qua dưới 100 văn bản, chưa bằng 1/5 họ và được ấn định sẵn bằng dự án, nghĩa là không phải do thực tiễn hàng ngày đòi hỏi mà do thực tiễn từ nhiệm kỳ trước, tức rất chậm trễ, là điều cần được nghiên cứu về tốc độ, nếu nước ta muốn đuổi kịp họ.
...đến hoàn cảnh Việt Nam
Trách nhiệm chính trị và pháp lý trong lĩnh vực kinh tế ở nước ta càng phức tạp và nan giải, xuất phát từ nguồn gốc nền kinh tế quản lý tập trung chuyển sang nền kinh tế thị trường (dù định hướng gì) không được giải quyết triệt để về mặt pháp lý, để điều hành chúng, mà mấu chốt nằm ở quan niệm về doanh nghiệp - tế bào của nền kinh tế (chưa bàn tới nhà nước nên sở hữu nhiều hay ít doanh nghiệp).
Doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường, chỉ có chức năng kinh doanh theo đuổi lợi nhuận (ngoại trừ doanh nghiệp công ích), hoàn toàn độc lập, tự chịu trách nhiệm pháp lý, nhà nước không được phép can thiệp, bởi đơn giản không đúng chức năng, không thể kham nổi, được hiến định, dù sở hữu nhà nước hay tư nhân hay ngoại quốc, ngoại trừ trường hợp đặc biệt phải được văn bản lập pháp cho phép. Nhà nước chỉ chịu trách nhiệm chính trị, bị chỉ trích, bất tín nhiệm hoặc ngược lại qua lá phiếu, tùy thuộc nền kinh tế không hay đáp ứng được kỳ vọng của dân.
Như Tập đoàn Đường sắt Đức DB, sở hữu nhà nước, lớn thứ 2 thế giới, với doanh thu 35 tỷ Euro/năm (chừng một nửa GDP nước ta) chỉ khác các tập đoàn tư nhân là do nhà nước sở hữu, nên Chính phủ bổ nhiệm Chủ tịch Hội đồng quản trị, ông Utz-Hellmuth Felcht chịu trách nhiệm về quyền sở hữu cho nhà nước. Chủ tịch Hội đồng quản trị ký hợp đồng thuê Tổng giám đốc, ông Rüdiger Grube chịu trách nhiệm pháp lý đối với mọi hoạt động của tập đoàn như bất kỳ tập đoàn tư nhân nào, do luật công ty cổ phần điều chỉnh, Chính phủ không phải cấp trên của tập đoàn.
Trong khi đó ở ta, nhà nước điều hành mọi kế hoạch của doanh nghiệp quốc doanh, nghĩa là biến doanh nghiệp lẽ ra độc lập thành đối tượng của bộ máy hành chính, và chịu trách nhiệm pháp lý về nó. Ở SCIC, theo Nghị định 2010/NĐ-CP, trong tổng cộng 79 điều của nghị định có tới 20 điều, tức cứ 3 điều có 1, xác lập thẩm quyền và trách nhiệm điều hành của Thủ tướng. Tương tự SCIC, cả 10 tập đoàn nhà nước hiện có đều đặt lên vai Thủ tướng. Nhưng thực tế, "nói là Thủ tướng thông qua nhưng đều là quyết định chung của Ban cán sự Đảng Chính phủ. Thủ tướng chưa hề quyết định một trường hợp cán bộ nào" nghĩa là hoạt động doanh nghiệp lấy danh nghĩa Thủ tướng chịu trách nhiệm pháp lý. Tất dẫn tới hệ qủa không thể truy cứu trách nhiệm pháp lý tập đoàn cho Tổng giám đốc như ở các nước hiện đại, mà chỉ có Thủ tướng "nhận trách nhiệm chính trị với tư cách người đứng đầu Chính phủ, chứ tôi cũng không ra quyết định nào sai" (xem hội nghị tổng kết 10 năm đổi mới DNNN và phương hướng tái cơ cấu 5 năm tới, mới đây ở Hà Nội).
Chủ trương tái cơ cấu nhà nước đã được hội thảo trên đưa ra nhiều đề xuất, với 7 định hướng, 14 giải pháp, " làm rõ việc phân công, phân cấp thực hiện quyền và nghĩa vụ chủ sở hữu với DNNN giữa Chính phủ, Thủ tướng và Hội đồng thành viên, giám đốc DNNN. Chú trọng làm rõ trách nhiệm của từng cơ quan, đặc biệt là cá nhân người đứng đầu để có biện pháp xử lý sai phạm".
Nhưng chỉ có thể kỳ vọng điều đó, một khi tách bạch trách nhiệm chính trị thông qua đề xuất dự thảo văn bản lập pháp của Chính phủ đối với cộng đồng mọi doanh nghiệp không phân biệt chủ sở hữu, với trách nhiệm pháp lý từng doanh nghiệp phải tự độc lập gánh chịu, kể cả doanh nghiệp nhà nước; nghĩa là đoạn tuyệt với nền tảng tư duy và hành lang pháp lý của nền kinh tế quản lý tập trung. Chừng nào còn nền tảng đó, thì chừng đó không thể thay đổi được cơ bản cục diện, bởi nền kinh tế thị trường vận hành không theo ý chí hành chính như trong nền kinh tế quản lý tập trung, mà theo quy luật khách quan. Quy luật chỉ xuất hiện với số đông phần tử độc lập.
Không phải chỉ Việt Nam mới có doanh nghiệp nhà nước, mà nước nào cũng có. Nhiều nước đã trải qua quá trình phát triển hàng trăm năm, vì vậy cần tham khảo họ, một khi đã hội nhập thế giới.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét